Аҿцәажәара

Зегьы хазыноуп ҳәа сызҳәом, аха сгәы ҭызгоугьы акы ыҟоуп, алшара умамкәа, ахра унаҵагыланы ушьамхы уақәымгәыҕуа, анаҟә анхыло ианхыҵуа узымдыруа, аҧша уара ианыутәу ианыутәым узымдыруа, ашәарах узшьӡом. Иахьа ҳхы ҳақәгәыҕыртә ҳаҟоуп, аҳәынҭқарра ашьапы ақәыргылара азыҳәан алшара ҳамоуп. Уи ҳара ҳзы акаҧкаҧ иаҩызоуп, есышьыжь абжьы аргоит. Абри ҳхы иаҳмырхәар, акаҧкаҧ абжьы агареи, ҳгәыҳҽанҵареи иаҟәыҵуеит, иаҳпырҵуеит. Уажәшьҭан, ҳаҧсадгьыли ҳажәлари рлахьынҵа зеиҧшрахо аҳәара цәгьоуп. Ашәыр еиҭауҳар, ианышәҭуа уазыҧшыроуп, ашәыр анҿалоугьы, ианаҭахәу ашьапы убаҳароуп, аӡы аҵауҭәароуп. Иаалырҟьаны зегь аҟалара залшом. Агәра ганы сыҟоуп, ҳҳәынҭқарра ашьапы ақәыргылара шҳалшо, амала аус рацәаны иутәуп, насгьы акадрқәагьы лассы-лассы еилыҧшаалатәуп. Ахра уанаҿахалак еиҧш иҭаҧыҟҟа-ҭаҧыҟҟаны ҳхалалароуп. Иҳамоу алшара Анцәа иаҳцәыимырӡааит, уи гәыҕра дууп. Џьоукы ирхашҭит, аха ҳаҷкәынцәа ршьа макьана ирыламбаӡац. Абыржәтәи аибашьра амацара акәым, уи аҧхьа, 30-тәи ашықәсқәа рзы абахҭақәа ирҭаршьуазгьы, амшын иҳыҧсалоу аҧсыбаҩқәагьы – азин ҳарҭом аҳәынҭқарра аргылара ҭакҧхықәрада азнеира. Аҧсуаа ражәа иалоуп “ар рҵыхәа ҭызгаз” ҳәа. Иахьа ҳмилаҭтә зҵаарақәа рыӡбараҿы – абызшәа арҿиареи, аҵаси, ақьабызқәа реицамкреи рҟны, абыргцәа ражәа ҟәышқәа рнаҩс ҳзыхьчо иҳамоузеи? Аибашьра ашьҭахь хәышә шәҟәы ҭыҵуан, иахьа –хышә роуп. Ҳашцо ҳцар шықәсқәак рышьҭахь – ҩышә, нас шәкы, нас ҳхала иаҳаркып ҳашколқәагьы. Абызшәа ахыҵхырҭақәа зегьы ирхыҵхырҭоуп. Абызшәеи, аиреи, ҳажәлар рырхынҳәреи, – абарҭ ахҧа еиваргыланы срыхәаҧшуеит. Иреиҳау апроблема ҳамаӡам иахьа. Аибашьраан, абызшәа ахала ахы цәырнагеит, аибашьыга машьынақәа акы “акамбашь” ахьӡын, егьи “аҟәыдыршьшьыга”, даҽакы – “Манча”. Сыда ҧсыхәа шәымаӡам аҳәеит абызшәа. Аха убригьы змаҳаз ҟалеит, џьоукы, иҭахаз ҳаҷкәынцәагьы рхашҭит. Сара сгәаанагарала, абыргцәа рхеилак аиҳагьы, ахатәрақәа рхеилак ҳҭахуп. Урҭ азусҭцәада? 50 шықәса зхыҵуа инадыркны 65-нӡа, абарҭ иаҳа ииашаны ихәыцуеит. Егьырҭ абыргцәа ҳрыгәҭасып сҳәаӡом, аха акәашаҩ даҽа ҧыҭк дкәашандаз шыуҳәо данықәҵлак, иаргьы дарҧшӡоит анапеинҟьарақәагьы рацәахоит. Аҧсны жәларбжьаратәи азхаҵара аизырҳарахь амҩа иқәуп, хәыҷы-хәыҷла адунеи ҳадыруеит, ҳҿахәы аҳәаразы аҭагылазаашьақәа раҧҵара ҳаҿуп. 

Шәгәанала, аҧсуа ибжьы егьырҭ ирыламӡыртә еиҧш, игозарц шҧахәҭоу?

Раҧхьа ҳҳәынҭқарреи ҳмали ныҟәеибаго иҟаҳҵароуп. Зегьы агәра ргароуп ҳхы ныҟәаҳгар шҳалшо. Ҳахшхарҵәгьы, ҳкәацгьы, ҳшәыргьы, ҳчаигьы ҟалароуп. Иаҳҳәап наҟ иаҳзымышьҭааит, ҳаҩныҵҟа иҳазхаша. Аҧхынра ҧсшьара иаауа ҳчаи ржәыр иҟалои? Краснодарнтәи ачаи ааганы, аҧсуа чаи ҳәа анҵаны ирҭиуеит. Ҳчаи акгьы иаҧсам рҳәан иқәаҳгеит, аҭаҭынгьы убас. Зегьы-зегьы наҟынтәи иааҳгоит. Раҧхьа ишысҳәаз еиҧш, аекономика шьақәҳарҕәҕәароуп. Ушьамхы ҕәҕәаӡа ианыҟоу, убжьгьы ҕәҕәахоит, убжьы аныҕәҕәахалак, иузхьаҧшуагьы рацәахоит, урҭ рҟынтә узгәаҧхогьы ҟалоит. Абра атыҧан аус утәуп, иҳазхьаҧшуа ҟаларц азыҳәан. Аҧсуа бызшәа аҭагылазаашьа зегь реиҳа изныҧшуа акакәны иҟоуп амилаҭтә журналистика. Иахьеи-уахеи атекстқәа злаиуа, аефир аҟны иҳаҳауа абызшәа ахаҭабзиара шәышҧахәаҧшуеи? Ҳәарада, абызшәа ахаҭабзиара ҽеим. Иаҳҳәап, “Шьышьбзиа Аҧсынтәыла” аҟны амҩаҧгаҩцәа аҧсшәа шеибырҳәо: шьыжьыбзиа анырҳәалак, ҭаксгьы шьыжьыбзиа ауп ираҳауа. Аҧсуаа ахаангьы ас аҧсшәа еибырҳәаӡомызт. Шьыжьыбзиа, мшыбзиа, хәлыбзиа уҳәама, бзиара убааит ҳәа акәын аҭак шыҟарҵоз. Иахьа ҳаҧсуа журналистцәа изакәытә бызшәои ирҳәо? Уа мацара акәым аҧсуа естрада аҿгьы иҳаҳауа закәи? Сара амузыка атәы хәыҷык здыруеит, аинструментқәагьы асырҳәалоит, слымҳаҭаҩгьы бзиоуп. “Мама” ҳәа ашәа анырҳәо, сан ҳәа ашәа рҳәар иҟалои? Уажәы абызшәа убри аҟара ихәмарганы иҟарҵеит, анота иҭашәоит, амала анахь иатәым, арахь иатәым, иаҳәо узеилкаауам, абжьықәҕәҕәара уа иҟам. Ажәақәа аума ирықәшәеит, ашьа рҿыхны, рқьышәқәа ҭаҟәаҟәаны, рлымҳақәа ырҵәины иҭарыџьгәоит ҳәа иалагоит. Ажурналистцәагьы ргәы иалымсааит, аха реиҳараҩык рцәажәара убас иҟоуп. Уажәы Аҟәа акаҳуа ыжәуа мацара, иумаҳац ажәақәа уаҳаӡом. Сара исгәалашәоит саныҷкәыназ, “аҽқәа ҳәра аӡҳәырахь илбаауеит” ҳәа ацәаҳәақәа сыман. Ажурнал аҿы иныжьны сцеит, санааи аӡҳәыра ҳәа иахьаныз иахьшьны, ацәҳәыра ҳәа иқәиргылеит. Уара иҟауҵаз закәи, ацәҳәырахь акрыфара ишҧацо анысҳәа, сара исмаҳаӡац уи ахьӡ иҳәеит. Уара иумаҳаӡац, аха сара издыруеит, избахьеит уи аҭыҧ, - сҳәеит сара. Уажәы имоданы ицәырҵит, ари литературатә бызшәам ҳәа аҳәара. Алитературатә бызшәа макьана ишьақәымгылаӡац. Убри аҟара ажәа бзиақәа аганахь инханы иҟоуп, ажурналистцәа ракәым, ҳпоетҵәа џьоукы-џьоукы ирмаҳаӡац урҭ ажәақәа. Ашәахәа саҿыхәан, уччабжь саҿыхәан, ихаз ажәцәеимаа еиҧш инарҳәа-аарҳәуа ирымоуп арҭ ажәақәа, арахь аганаҿы ажәа хазынақәа ыҟоуп. Ахра ӡышқәа рҳәоит, ахра кышқәа рҳәон асаӡқәа, ма ахра хышқәа. Нас абас еиҧш иҟоу ажәақәа бжьаӡраны изыҟои? Ауаҩы аҩра иалагаз джурналистума, дпоетума, дызлаҧхасҭоутәша ҩ-мҩак ыҟоуп. Актәи, иаҳҳәап жәеинраалак иҩит, убра цәаҳәазаҵәык бзиазар, убри умбазшәа иҵәаҕәо уҿылоухар, знык, ҩынтә, хынтә абни ахьырҵәаҵәа иалоу гәамҭаӡакәа иахьушьуа уалагар, игәы каҳауеит. Иаҳагьы еицәоуп ҽакы, дахьыҟам дхаугалар знык, ҩынтә, хынтә уи “аеҵәа чымазара” ихьуеит. Насгьы, арҵага шәҟәқәа ҧсахтәуп ҳәа сахәаҧшуеит, убраҟагьы иахьа аамҭа иаднамкылаӡо аҩымҭақәа ануп. Аӡә иҩымҭа аныухыр дгәаауеит, мшәан ҳара акы зыҩуа ҳгәаареи ахәыҷқәа рааӡареи иреиҳаузеи? Ахәыҷқәа рааӡара акәӡами? Ҳаҧхьаҟа аус дуӡӡақәа шьҭоуп. Абираҟ еиҧш ҳаҵаҽырбо иҟаҵатәуп абызшәа. 

Рушьбеи Ҳазараҭ-иҧа, ааигәа иҭыҵыз шәҭоурыхтә поема “Симра” даара зегьы ргәаҿы иаанхеит, атема аарҧшышьеи аҵаулареи рыла аиҧш зеиҧшу “Ацынҵәарах” ашьҭахь ҳлитератураҿы иҟамлацызт. Маҷк аҟара уи аҭоурых шәаҳзааҭгыл, насгьы уажәы шәнапы злакузеи?

Уи сгәы иҭыхоижьҭеи кыр ҵуан, есымша акы сахнагон, уи хыҭҳәааӡам, лара дыҟоуп Симра захьӡу аҧҳәыс. Сара Анцәа игәра згоит, мчык агәра згоит, абарҵа снықәгылан, усҟан хәыҷӡак сеиҕьын, фломастерк скыртә сыҟан, схы ҩасырхан Анцәа сиҳәеит: суҳәоит Анцәа ду, абри сырыҩ сҳәеит. Диктафонк аасырмазеин ашьхымӡаҭра ашьха анҭыҵуа еиҧш, ажәақәеи ацәаҳәақәеи аауан. Иара поемак аҳасаб ала ихәыҷӡам, 230 куплет ыҟоуп, 19 мыш рыла изҩит. Иҟалап уи аҵыхәтәантәизар, ацәаҳәақәа сывҧсаан ацара иаҿуп. Сара Анцәа сиҳәон, исымҳәараны исҳәон, исзырҳәозгьы сыздыруам, 60 шықәса рҟынӡа сылашара сцәыумырӡын ҳәа. 60 шықәса рҟынӡа имыӡӡеит, 70 сҳәар, ма зынӡа исымҳәаӡар иауазеи? Уажәы шәҟәык ҭыҵран иҟоуп “Снаргәыҵа” ахьӡуп, сгәыбылра адуп, насгьы даҽа шәҟәык ҳаҧхьаҟазы исырмазеир сҭахәуп. Уа аӡәгьы изымдыруа ажәақәа рацәаны иалоуп. Уи ажәақәа мыӡырц азы ауп изыҟасҵаз, уа алафқәагьы ыҟоуп, ашьха бызшәагьы, иахьынӡасықәҿио аҧхьаҩ иибап. 65 шықәса – аҧсуа изы қәра дуӡам, аҭәымҭа аҭагылароуп. 

Иарбан цәаныррақәоу ишәымоу хынҩажәихәбатәи ааҧынра шәанаҧыло аламҭалаз? 

Иқәра маҷуп згәы бзиоу изы, згәы бзиам изы уи даара қәра дууп. Схьаақәа еиҳа еиҳауп, сгәырҕьарақәа раасҭа. Сыҧсҭазаарагьы ус иҟоуп, сыҧсцәаҳа дааир снапқәа ыргьежьны сиҧылоит, зегь шицәшәо еиҧш сицәшәом. Уи ицәшәо аҧсҭазаара икыднамҟьац иоуп, хьаа дук змоуц. Сара урҭ зегьы сырхысит. Алахьынҵа ажәа уи ус баша имиӡеит. Ахьаа сымоуп ҳәа сгәы касыжьуам, ҳәарада исцәыуадаҩуп, аха ақәҧара сашьцылоуп. Гәылак дҳаман ҳқытаҿы ҧсрак аныҟалоз, иҽы дақәтәан ақыҭа далҵны дцон, Аацы аҧсцәаҳа далоуп ҳәа, уи уицәыбналаны џьаргьы узцом. 

 Аҧсны Аҳәынҭқарратә аинформациатә маҵзура “Апсныпресс” аколлектив, Рушьбеи Ҳазараҭ-иҧа гәыкала иубилеи идныҳәалауа, агәабзиареи агәамчи аманшәалареи инапы злакәу аус аҿы ақәҿиарақәеи изеиҕьнашьоит.